Tất tần tật về bệnh Leucosis trên gà và những điều người chăn nuôi cần biết

Kính gửi bà con chăn nuôi và quý khách hàng,

Bệnh Leucosis là một mối đe dọa nghiêm trọng và tiềm ẩn, gây ra những tổn thất kinh tế đáng kể cho người chăn nuôi gà tại Việt Nam. Đây là một căn bệnh do virus gây ra, với đặc điểm lây lan phức tạp và hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu hay vắc-xin phòng ngừa hiệu quả.

Công ty Cổ phần Dinh dưỡng Quốc tế AJ thấu hiểu những trăn trở của bà con trong việc duy trì sức khỏe đàn vật nuôi. Trong bối cảnh ngành chăn nuôi gà đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là các loại dịch bệnh nguy hiểm, chúng tôi mong muốn cung cấp những thông tin hữu ích và toàn diện nhất. Bài viết này được biên soạn nhằm giúp bà con và quý khách hàng nắm rõ về bệnh Leucosis – một căn bệnh thường được ví như “bệnh ung thư ở gà” – từ đó có thể chủ động phòng ngừa và giảm thiểu thiệt hại.

I. Tổng quan về bệnh Leucosis ở gà

1. Khái niệm và tác nhân gây bệnh

Bệnh Leucosis (Lymphoid-Leucosis), hay còn gọi là bệnh máu trắng, là bệnh truyền nhiễm gây u bướu ở gia cầm. Tác nhân chính là virus Avian Leucosis (ALV).

• Phân nhóm virus: Virus ALV có nhiều phân nhóm, trong đó ALV-J là phân nhóm gây thiệt hại lớn ở Việt Nam.
• Đặc tính virus: Virus dễ bị tiêu diệt bởi các chất sát trùng thông thường và nhiệt độ cao. Tuy nhiên, chúng có thể tồn tại lâu ở nhiệt độ lạnh và có sức đề kháng với tia cực tím, khiến việc kiểm soát môi trường khó khăn.
  
  

2. Đặc điểm dịch tễ học và cơ chế lây truyền

• Vật chủ và độ tuổi: Gà là vật chủ chính, bệnh thường phát triển ở gà từ 4 tháng tuổi trở lên, phổ biến nhất từ 14 đến 40 tuần tuổi.
• Con đường lây truyền:
  • Truyền dọc (từ gà mẹ sang gà con): Virus lây qua trứng (cả lòng trắng và lòng đỏ). Đây là con đường then chốt duy trì mầm bệnh qua nhiều thế hệ. Gà con nhiễm bệnh bẩm sinh thường không tạo kháng thể và có thể mang virus suốt đời, phát bệnh khi trưởng thành.
  • Truyền ngang (từ gà bệnh sang gà khỏe): Lây lan qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp, chủ yếu qua phân và nước bọt của gà bệnh.
    

3. Triệu chứng và bệnh tích

Triệu chứng lâm sàng của bệnh Leucosis thường không điển hình, dễ nhầm lẫn với các bệnh khác:

• Triệu chứng chung: Gà ốm, gầy, yếu, xơ xác, kém ăn, tiêu chảy, mất nước.
• Biểu hiện đặc trưng: Mào và tích nhợt nhạt do thiếu máu; bụng xệ, đi lại khó khăn với dáng đi như chim cánh cụt do nội tạng sưng to.
  

Khi mổ khám, bệnh tích đặc trưng là sự hình thành các khối u ở nhiều cơ quan nội tạng. Các khối u thường mềm, trơn nhẵn, có màu xám hoặc kem nhạt, và không có ranh giới rõ ràng với mô lành xung quanh. Các cơ quan thường bị ảnh hưởng nghiêm trọng là gan (sưng to gấp 2-3 lần, có thể nặng tới 500g, xuất hiện nhiều khối u), lách (sưng to đáng kể, mềm), túi Fabricius (sưng to giai đoạn đầu, sau đó teo nhỏ), buồng trứng (thoái hóa, hình dạng bất thường), và các cơ quan khác như thận, xương, phổi, tim.

4. Phân biệt với bệnh Marek

Leucosis và Marek đều gây khối u ở gà. Bà con cần lưu ý các điểm khác biệt chính:

Để chẩn đoán chính xác, bà con cần kết hợp quan sát triệu chứng, bệnh tích với các xét nghiệm chuyên sâu như mô bệnh học, RT-PCR và hóa mô miễn dịch, nếu có điều kiện tiếp cận.

II. Tác động kinh tế và năng suất đối với người chăn nuôi

Bệnh Leucosis gây ra thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho người chăn nuôi gà tại Việt Nam, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của sản xuất.

1. Suy giảm năng suất chăn nuôi

• Giảm tốc độ tăng trưởng và trọng lượng: Gà mắc bệnh chậm lớn, giảm tỷ lệ tăng trọng đáng kể, thể trạng gầy yếu, xơ xác và kém đồng đều. Điều này làm gà không đạt được trọng lượng và kích thước tối ưu khi xuất bán, giảm giá trị thương phẩm trực tiếp. Các khối u xương còn khiến gà còi cọc, khập khiễng, gần như không thể bán được.
  
• Giảm năng suất và chất lượng trứng: Đối với đàn gà đẻ, bệnh gây suy giảm rõ rệt sản lượng trứng, gà mái nhiễm virus có thể đẻ ít hơn tới 20-35 quả trứng/mái so với gà khỏe mạnh. Trứng đẻ ra thường nhỏ hơn, vỏ mỏng, dễ vỡ, làm giảm giá trị và khả năng bán ra thị trường. Bên cạnh đó, bệnh còn ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng sinh sản, làm giảm tỷ lệ thụ thai và tỷ lệ ấp nở đáng kể (giảm lần lượt 2.4% và 12.4%). Gà con từ đàn bố mẹ nhiễm bệnh cũng có hiệu quả chăn nuôi kém, tạo ra vòng luẩn quẩn về năng suất qua các thế hệ.

2. Gia tăng tỷ lệ chết và loại thải

• Tỷ lệ chết và loại thải trực tiếp: Leucosis gây ra tỷ lệ chết và loại thải gà rất cao. Tỷ lệ chết có thể dao động từ 5-15% trong các trường hợp thông thường, và lên tới 20-40% trong những ổ dịch nghiêm trọng. Gà bệnh thường chết sau vài tuần từ khi xuất hiện triệu chứng. Việc phải loại bỏ sớm một lượng lớn gà không chỉ làm giảm quy mô đàn mà còn gây thiệt hại kinh tế khổng lồ, đặc biệt khi không có thuốc điều trị.
  
• Tổn thương nội tạng nghiêm trọng: Sự hình thành các khối u cục làm tổn thương nặng nề các cơ quan nội tạng quan trọng như gan, lách, thận, túi Fabricius, buồng trứng. Những tổn thương này không chỉ gây rối loạn chức năng sinh lý, làm gà suy yếu nghiêm trọng, mà còn tạo điều kiện cho các bệnh truyền nhiễm kế phát do vi khuẩn tấn công, dẫn đến tỷ lệ chết cao hơn và thiệt hại nặng nề hơn rất nhiều.

3. Làm mất giá trị thương phẩm

• Ảnh hưởng đến ngoại hình và chất lượng thịt: Gà mắc bệnh Leucosis thường có ngoại hình rất kém, gầy, yếu, xơ xác, mào và tích nhợt nhạt, bụng xệ và đi lại khó khăn. Các triệu chứng như u máu, u xương hoặc xuất huyết dưới da cũng trực tiếp làm giảm tính thẩm mỹ và giá trị của gà sống. Mặc dù không có số liệu cụ thể về chất lượng thịt, nhưng tình trạng gầy yếu và sức khỏe kém của gà bệnh chắc chắn sẽ gián tiếp làm giảm chất lượng thịt, khiến chúng không đạt được tiêu chuẩn tối ưu cho thị trường.
  
• Nội tạng biến đổi, không thể tiêu thụ: Khi mổ khám, các cơ quan nội tạng như gan, lách, thận, buồng trứng,… bị biến đổi nghiêm trọng về cấu trúc và màu sắc do khối u. Những bộ phận này không thể tiêu thụ được, gây ra tổn thất lớn về giá trị thương phẩm của toàn bộ con gà, ảnh hưởng đến doanh thu và có thể gây lo ngại về an toàn thực phẩm.

4. Tăng chi phí sản xuất

Bệnh Leucosis không chỉ gây thiệt hại về sản lượng mà còn làm tăng đáng kể chi phí sản xuất cho người chăn nuôi.

• Chi phí vệ sinh, sát trùng, tiêu độc chuồng trại: Để kiểm soát sự lây lan của virus, bà con phải thường xuyên thực hiện các biện pháp vệ sinh, sát trùng và tiêu độc chuồng trại. Chi phí cho các loại thuốc sát trùng và công phun xịt là đáng kể. Ngoài ra, việc để chuồng trống và nghỉ trong khoảng 15-20 ngày giữa các lứa nuôi để khử trùng triệt để đồng nghĩa với việc gián đoạn sản xuất, làm giảm vòng quay vốn và hiệu quả kinh tế.
  
• Chi phí tiêu hủy gia cầm bệnh: Khi gà mắc bệnh Leucosis và có triệu chứng lâm sàng, việc chọn lọc và tiêu hủy đúng cách là bắt buộc để ngăn chặn sự lây lan. Chi phí này bao gồm cả giá trị của con gà bị mất và công sức tiêu hủy. Dù có thể có chính sách hỗ trợ (ví dụ 35.000 đồng/kg hơi), mức hỗ trợ này thường không bù đắp hoàn toànđược giá trị thị trường của gia cầm.
  
• Chi phí bồi dưỡng và hỗ trợ điều trị: Mặc dù không có thuốc đặc trị cho bệnh do virus, bà con vẫn phải chi trả cho các loại thuốc bồi dưỡng cơ thể và hỗ trợ gan thận (như Vitamin C, Retonic, Boganic, Vita Grow, Glucose KC, Hanminvit-Super, Vitamycin, Multivit-Fort và ADE) để tăng sức đề kháng cho những con gà còn khỏe mạnh hoặc những con có triệu chứng nhẹ. Những chi phí này, dù không trực tiếp chữa khỏi bệnh, là cần thiết để duy trì sức khỏe đàn nhưng lại là gánh nặng tài chính đáng kể.

III. Thách thức trong kiểm soát và quản lý bệnh

1. Lây lan nhanh và khó kiểm soát

• Lây truyền qua trứng và môi trường: Virus lây truyền dọc qua trứng và lây ngang qua phân, nước bọt, tạo điều kiện cho sự lây lan nhanh chóng trong đàn.
• Ủ bệnh dài và triệu chứng không rõ ràng: Thời gian ủ bệnh kéo dài (10-20 tuần hoặc hơn), triệu chứng lâm sàng thường không rõ ràng. Điều này làm cho việc phát hiện sớm và cách ly gà bệnh trở nên cực kỳ khó khăn, cho phép mầm bệnh âm thầm lây lan.
• Gà mang trùng không triệu chứng: Nhiều gà nhiễm bệnh không biểu hiện triệu chứng hoặc không chết, nhưng chúng vẫn là vật mang trùng và liên tục bài thải mầm bệnh ra môi trường, trở thành nguồn lây nhiễm tiềm ẩn và khó kiểm soát.
• Virus tồn tại lâu trong môi trường: Virus có thể tồn tại lâu dài ở nhiệt độ lạnh (-60°C) và có sức đề kháng tương đối tốt với tia cực tím, gây nguy cơ tái nhiễm cao trong trại.

2. Thiếu thuốc đặc trị và vắc-xin phòng ngừa

Đây là vấn đề nghiêm trọng nhất: hiện tại không có thuốc kháng sinh điều trị đặc hiệu cho bệnh Leucosis do nguyên nhân virus, và chưa có vắc-xin phòng bệnh hiệu quả được sử dụng rộng rãi để ngăn chặn sự lây nhiễm. Điều này có nghĩa là khi gà đã nhiễm virus, không có phương pháp chữa trị trực tiếp để ngăn chặn sự phát triển của bệnh, dẫn đến khuyến nghị tiêu hủy gà bệnh để tránh lây lan.

3. Khó khăn trong chẩn đoán và phân biệt

Triệu chứng lâm sàng và bệnh tích của Leucosis thường không đặc hiệu và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh gây u bướu khác như Marek hay ký sinh trùng đường máu. Việc chẩn đoán chính xác cần các xét nghiệm chuyên sâu như mô bệnh học, RT-PCR, hóa mô miễn dịch, mà không phải trại nào cũng có điều kiện thực hiện.

4. Rủi ro tái đàn và duy trì mầm bệnh

Nguy cơ tái nhiễm và duy trì mầm bệnh trong trại là một thách thức lớn. Tỷ lệ nhiễm virus ALV tại các trại giống có thể lên tới 35%. Gà con từ đàn bố mẹ nhiễm ALV-J thường có hiệu quả chăn nuôi kém. Việc nhập đàn mới không rõ nguồn gốc hoặc nuôi chung gà nhỏ với gà lớn, hay các giống gà khác nhau trong cùng một khu vực, đều làm tăng khả năng lây nhiễm và tái phát bệnh.

IV. Tác động dài hạn và thách thức quản lý trang trại

1. Tổn thất tài chính dài hạn

Thiệt hại tài chính do bệnh Leucosis không chỉ dừng lại ở chi phí trực tiếp mà còn kéo dài và tích lũy theo thời gian do suy giảm năng suất, tăng tỷ lệ chết và loại thải, cùng với việc mất giá trị thương phẩm. Tổng thiệt hại do dịch bệnh trên gia súc, gia cầm và thủy sản tại Việt Nam có thể lên đến hàng nghìn tỷ đồng.

2. Gián đoạn chuỗi cung ứng và thị trường

Bệnh có thể gây ra những gián đoạn đáng kể trong chuỗi cung ứng thịt và trứng gà. Khi năng suất giảm sút, nguồn cung sản phẩm ra thị trường bị ảnh hưởng, có thể dẫn đến thiếu hụt cục bộ hoặc tăng giá. Việc phải tiêu hủy lượng lớn gia cầm bệnh không chỉ làm mất sản lượng mà còn ảnh hưởng đến tâm lý người tiêu dùng và niềm tin vào sản phẩm gia cầm. Thời gian nghỉ chuồng kéo dài cũng làm gián đoạn chu trình sản xuất, ảnh hưởng đến kế hoạch kinh doanh.

3. Thách thức về an toàn sinh học và quản lý trang trại

Trong bối cảnh không có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc-xin hiệu quả, an toàn sinh học trở thành biện pháp kiểm soát quan trọng nhất. Điều này đòi hỏi:

• Kiểm soát đàn bố mẹ: Việc kiểm tra kháng thể ở gà bố mẹ và loại bỏ những đàn dương tính với virus là cần thiết.
• Vệ sinh và khử trùng liên tục: Yêu cầu vệ sinh chuồng trại, dụng cụ chăn nuôi và máy ấp trứng thường xuyên, kỹ lưỡng.
• Kiểm soát vật trung gian và người ra vào: Hạn chế người lạ ra vào trại, kiểm soát chặt chẽ các loài chim hoang dã, chuột, ruồi, muỗi.
• Quản lý đàn: Không nuôi chung gà nhỏ với gà lớn hoặc các giống gà khác nhau trong cùng một khu vực.
• Nhiễm ghép: Gà mắc Leucosis thường bị suy giảm miễn dịch, dễ mắc các bệnh truyền nhiễm kế phát do vi khuẩn, làm phức tạp thêm việc điều trị và quản lý dịch bệnh.

V. Kết luận và Khuyến nghị

1. Kết luận

Bệnh Leucosis là mối đe dọa nghiêm trọng và dai dẳng đối với ngành chăn nuôi gà tại Việt Nam. Bệnh gây suy giảm năng suất toàn diện, tăng tỷ lệ chết và loại thải, mất giá trị thương phẩm, và tăng chi phí sản xuất. Khả năng lây truyền phức tạp, sự tồn tại lâu dài của virus, cùng với việc thiếu thuốc đặc trị và vắc-xin hiệu quả, làm cho việc kiểm soát bệnh trở nên vô cùng phức tạp, gây tổn thất tài chính dài hạn và tiềm ẩn nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng.

2. Khuyến nghị và Giải pháp áp dụng ngay

Để giảm thiểu tác hại của bệnh Leucosis và bảo vệ ngành chăn nuôi gà tại Việt Nam, bà con cần thực hiện đồng bộ các biện pháp sau, tập trung vào an toàn sinh học và quản lý đàn hiệu quả:

• Nâng cao an toàn sinh học – Biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất:
  • Kiểm soát đàn giống chặt chẽ: Chỉ nhập gà con, trứng giống từ các trại giống uy tín, có nguồn gốc rõ ràng và cam kết không nhiễm ALV. Nếu có điều kiện, hãy yêu cầu kết quả xét nghiệm đàn bố mẹ.
  • Vệ sinh và khử trùng định kỳ, nghiêm ngặt: Đây là điều bà con có thể làm ngay. Thường xuyên quét dọn, thu gom phân và chất độn chuồng. Định kỳ phun sát trùng toàn bộ chuồng trại, dụng cụ chăn nuôi (máng ăn, máng uống, v.v.) bằng các dung dịch sát trùng hiệu quả như Chloramin T 0.2% hoặc iodine complex theo hướng dẫn. Thực hiện đúng thời gian nghỉ chuồng (15-20 ngày) giữa các lứa nuôi và phun sát trùng nhắc lại trong thời gian này.
  • Kiểm soát người và vật ra vào trại: Hạn chế tối đa người lạ và phương tiện không cần thiết ra vào khu vực chăn nuôi. Yêu cầu khách thăm quan và người lao động thay quần áo bảo hộ, sát trùng ủng/giày dép. Lắp đặt lưới chắn để ngăn chặn chim hoang dã, chuột và côn trùng (ruồi, muỗi) tiếp xúc với đàn gà.
  • Quản lý đàn hợp lý: Tuyệt đối không nuôi chung gà ở các độ tuổi khác nhau (ví dụ gà con với gà lớn) hoặc các giống gà khác nhau trong cùng một chuồng/khu vực. Điều này giúp giảm đáng kể nguy cơ lây nhiễm chéo.
    
• Phát hiện sớm và loại thải kịp thời:
  • Thường xuyên quan sát đàn: Hàng ngày, bà con cần dành thời gian theo dõi sức khỏe tổng thể của đàn gà. Chú ý các biểu hiện như gà kém ăn, gầy yếu, mào tích nhợt nhạt, bụng xệ, đi lại khó khăn.
  • Cách ly và xử lý ngay: Khi phát hiện gà có triệu chứng lâm sàng nghi ngờ mắc bệnh Leucosis, cần cách ly riêng ngay lập tức. Sau đó, tiến hành tiêu hủy đúng cách theo hướng dẫn của cơ quan thú y địa phương để ngăn chặn mầm bệnh lây lan sang các cá thể khỏe mạnh khác. Việc này tuy gây thiệt hại nhưng là cần thiết để bảo vệ cả đàn.
    
• Nghiên cứu và phát triển (cần sự hỗ trợ từ các đơn vị chuyên môn):
  • Đẩy mạnh nghiên cứu về các chủng virus ALV đang lưu hành tại Việt Nam.
  • Đầu tư vào nghiên cứu vắc-xin và các phương pháp điều trị hỗ trợ.
  • Nghiên cứu các giải pháp chọn lọc gen để tạo ra các dòng gà có khả năng đề kháng tốt hơn.
    
• Hỗ trợ người chăn nuôi (vai trò của các cơ quan chức năng):
  • Cung cấp thông tin, hướng dẫn kỹ thuật và hỗ trợ tài chính cho bà con trong công tác phòng chống dịch bệnh, đặc biệt là chính sách hỗ trợ tiêu hủy.
  • Tăng cường năng lực chẩn đoán tại các phòng thí nghiệm địa phương để giúp bà con phân biệt chính xác bệnh.

Công ty Cổ phần Dinh dưỡng Quốc tế AJ tin rằng, với những thông tin chi tiết về bệnh Leucosis và các khuyến nghị thiết thực trên, bà con chăn nuôi sẽ có thêm kiến thức vững vàng để bảo vệ đàn gà của mình. Chúng tôi hiểu rằng, mỗi khó khăn của bà con cũng là trăn trở của chúng tôi.

AJ cam kết đồng hành cùng người chăn nuôi, không ngừng nghiên cứu và phát triển các giải pháp dinh dưỡng tối ưu, nâng cao sức đề kháng cho vật nuôi, góp phần xây dựng nền chăn nuôi bền vững và hiệu quả tại Việt Nam. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.

Trân trọng!

Công ty Cổ phần Dinh dưỡng Quốc tế AJ